هر چند همه اديان الهي مقام ارزشمندي براي مادر قائل بوده و به او احترام مي‌گذارند، اما اسلام بيش از ديگر مکاتب به اين مسئله توجه نموده و به مادر عظمت بخشيده است. حقوقي را که اسلام براي مادران مشخص کرده، بسيار فراتر ازحقوقي است که براي ديگران حتي پدر قائل شده است. چرا که مادر، مربي و پرورش دهنده انسان و جامعه است و اوست که مي‌تواند فرد و جامعه را به سعادت و يا شقاوت و بدبختي رساند.

   از این رو، در ادامه تعدادی از آیات و روایات مربوط به مقام و جایگاه مادر بیان می شود.

1- قرآن کريم

   کلمه مادر، به صورت جمع و مفرد مانند: «أمّ» و «والدتي»(1)، «أمّ موسي»(2)، «والدات»(3)و «أمّهات»(4) و امثال آن در قرآن آمده است. هم چنین مادر و پدر به هیئت تثنیه مانند: «والدين» (5) و «ابوي» (6) مکرر در قرآن كريم به کار رفته است.

   در اين آيات، خداوند با عظمت از مادر ياد کرده و به نوعي از مقام او تمجيد نموده است. چرا که وحي و الهام مستقيم خدا به مادر موسي، اظهار ارادت و نيکويي عيسي به مادر، بيان زحمات و رنج‌ هاي مادر در قرآن کريم و همچنين دستور حق تعالي به احسان و نيکي نسبت به پدر و مادر، همه گواه بر جايگاه رفيع مادر است.

   خداوند متعال در سوره احقاف و نيز در آيه14 سوره لقمان پس از توصيه به احسان والدين، در بيان تحمل رنج و زحمت هاي مادر مي فرمايد: «مادرش او (فرزند) را با ناراحتي حمل مي‌کند و با ناراحتي بر زمين مي‌گذارد و دوران حمل و از شير بازگرفتنش سي ماه است تا زماني که به کمال و رشد برسد و به چهل سالگي بالغ گردد»(7)

   آيات قرآن، ابتدا به نيکي کردن نسبت به پدر و مادر دستور مي‌دهد، سپس بدون ذکر زحمات پدر، مشکلات و ناراحتي هاي مادر را بيان مي‌کند. گويي، مادر عامل اصلي در لزوم نيکي به والدين بوده و کار            او آن قدر ارزشمند است که احسان به پدر را نيز بر فرزند واجب مي‌سازد. صبر و پايداري مادر در برابر سختي‌هاي دوران بارداري و پذيرش ناگواري‌هاي طاقت فرساي دوره شيردهي و تربيت فرزند، موجب شده تا به احسان والدين به صورت مطلق حکم شود. تا آن جا که مسئله نيکي به پدر و مادر در قرآن کريم هم طراز با عبادت خداي متعال به حساب آمده است. (8)

2- سنت نبوي (ص)

  جايگاه، مقام و رعايت حقوق مادر در احاديث و سيره نبوي (ص) به خوبي بيان شده است. به عنوان نمونه: پيامبر اکرم(ص) در تبيين مقام مادر مي‌فرمايد: «الجنه تحت اقدام الامهات؛ بهشت زير پاي مادران است» (9)

   روايت پيامبر(ص)، بیانگر آن است که بدون رضايت مادر نمي توان به بهشت و نعمت هاي بهشتي دست يافت. اگر کسي بخواهد به درجات عاليه نائل گردد، بايد به مادر احترام بگذارد و به او خدمت کند. خداوند در قبال صبر و بردباري مادر، اجر و مزد بي پايان به او عنايت مي‌کند.

   هنگامی که از رسول گرامی اسلام(ص) در مورد قدردانی از مادر سؤال شد، آن حضرت فرمود: «هیهات! هیهات! که بتوانی حق مادر را ادا کنی. هر آینه اگر به اندازه ریگ های بیابان عالج [صحرائی در عربستان] و دانه های باران به مادر خدمت کنی و از وی قدردانی کرده و بنده وار در پیش او بایستی، این همه خدمات تو به اندازه زحمات وی در هنگامی که در رحم او بودی و سنگینی تو را تحمل می کرد نخواهد بود.» (10)

   جايگاه مادر و نقش مهم مادري از گفتار پيامبر (ص) به خوبي قابل درک است.

3- سيره و گفتار اهل بيت (عليهم السلام) :

   سيره و كلام اهل بيت(ع)در  باب احترام به مادر آنقدر زياد است كه نمي توان به همه ي آنها اشاره نمود.

امام سجاد (ع) با توجه به نقش حیاتی مادر در پرورش و رشد فرزندان، به حقوق اساسی مادر اشاره کرده و فرزندان را اکیدا به رعایت آن سفارش می کند: «حق مادرت آن است که بدانی، او تو را حمل کرد به گونه ای که هیچ کس، دیگری را چنین حمل نمی کند و از شیره جانش به تو بخشید که هیچ کس به دیگری نمی بخشد. و با تمام وجودش از تو نگهداری کرد و برایش مهم نبود که خودش گرسنه بماند و به تو غذا بدهد، خود تشنه باشد و به تو آب بیاشامد، خودش برهنه باشد و به تو لباس بپوشاند، خودش در مقابل آفتاب باشد و تو را زیر سایه نگهدارد، از خواب خود به خاطر تو چشم بپوشد. او تو را از گرمای تابستان و سرمای زمستان حفظ کرد. [مادر همه این رنجها را تحمل کرد] تا تو برای او باشی. تو توانایی شکرگزاری از مادرت را نداری، مگر با یاری و توفیق خداوند متعال.»(11)

   امام سجاد (ع) در عمل نیز چنین بود و با مادرش خوش رفتاری کرده و حقوق وی را کاملا مراعات می نمود. طبرسی می نویسد: هنگامی که از آن حضرت پرسیدند: تو که از نیکوکارترین مردم نسبت به مادرت هستی، چرا با او سر یک سفره نمی نشینی؟ امام فرمود: «اخاف ان یسبق یدی الی ما سبقت عینها الیه فاکون قد عققتها؛ می ترسم دستم به غذایی پیشی گیرد که پیش از آن چشم مادرم به سوی آن رفته [و می خواهد بردارد] و به همین مقدار نافرمانیش کرده باشم.»(12)

   کلام امام سجاد (ع) نشان دهنده عظمت و بزرگي مقام مادر است. زيرا حضرت با بيان اين نکته که فرزند بدون استعانت و کمک از خداي متعال قادر به اداي حقوق مادر نخواهد بود، در حقيقت به نوعي رفعت مقام مادر را براي فرزند تبيين کرده اند. زیرا مادر، فرزند را به مراتب بيش از جانش دوست مي‌دارد و تمام مشکلات را به جان مي‌خرد تا او در آسايش باشد.

   با توجه به آيات و روايات، فرزندان مي بايست به والدين احترام گذاشته و در راه خدمت به آنان در حد توان خدمت نمايند به ويژه در هنگام پيري و ناتواني كه نياز بيشتري به كمك دارند.

پي‌نوشت‌ها

1- سوره اعراف، آيه 150

2- سوره مريم، ‌آيه 32

3- سوره قصص، ‌آيه 7

4- سوره بقره،‌ آيه 233

5- سوره نساء، آيه 23

6- سوره بقره، آيه 83

7- سوره اعراف، آيه 27

8- سوره احقاف، آيه 15

9- سوره اسرا، ‌آيه 23

10- محمدي ري شهري، محمد، ميزان الحکمه، ص 552

11- مستدرک الوسائل، ج 15، ص 203

12- من لا یحضره الفقیه، ج 2، ص 621; امالی صدوق، ص 371