امام باقر(ع) در فرصت هاى مناسب-به شكل گروهي و يا انفرادي- با فرزندان خود صحبت مى كردند.

اسماعيل بن خالد نقل مى كند كه از امام باقر(ع) شنيدم كه فرمود: پدرم ابو جعفر(ع) ما (فرزندان) را جمع مى نمود و به ما مى فرمود: اى فرزندان از تعرض نسبت به حقوق ديگران بپرهيزيد، بر مشكلات و سختي ها صبر پيشه كنيد و اگر خويشان شما را به كارى  كه ضررش براى شما بيش از نفعش باشد دعوت كردند اجابت نكنيد.»(1)

حضرت با جمع كردن افراد خانواده، علاوه بر ايجاد ارتباط صميمانه بين افراد به تربيت ديني آنان نيز مي پرداخت.

از جمله سفارش هاى ايشان به فرزندش امام صادق(ع) اين  جملات است: «خداوند سه چيز را در سه چيز ديگر پنهان كرده است، رضايش را در اطاعت مخفى كرد، پس هيچ طاعتى را كوچك نشمار شايد رضايتش در همان طاعت باشد. خشم و غضبش را در معصيت پنهان نمود، پس هيچ نوع معصيتى را كوچك نپندار شايد كه غضبش در همان باشد.و اولياء خود را در ميان بندگانش پنهان كرد، پس احدى از بندگان او را حقير مدان كه شايد همان بنده ولى او باشد.»(2)

نقش آرامش خانواده در تربيت

ترديدى نيست كه خانواده نقش اساسى در تربيت فرزند دارد وپرورش صحيح فرزندان بدون توجه جدى والدين به اين امر مهم وايجاد فضاى مناسب و آرام براى آن ميسرنمي شود. اختلاف و نزاع هاى والدين، عدم رابطه صميمى ميان اعضاء خانواده بويژه والدين، فقدان امنيت و آرامش لازم در خانواده، تربيت صحيح فرزند را به خطر مى اندازد. از اين رو در بحث حسن خلق در روايات، بيش از هر مورد ديگرى درباره خوش رفتارى پدر خانواده با اهلش تأكيد شده است و اين حاكى از آن است كه خوش رفتارى در كانون خانواده اهميت ويژه  دارد. خوش رفتارى در كانون خانواده آثار تربيتى فراوان وبدرفتارى پيامدهاى سوء بى شمار به همراه دارد.

امام باقر(ع) در زمينه اهميت خوش رفتارى در كانون خانواده فرموده است:«… من حسن بره باهله زيد فى عمره؛ هر كس احساس و ملاطفتش را نسبت به خانواده اش نيكو گرداند عمرش طولانى مى گردد.»(3)

با توجه به روايت فوق، نه تنها احسان و ملاطفت نسبت به خانواده پسنديده و لازم است بلكه جهت تأثير بيشتر، اين احسان و ملاطفت به نيكويى و بهترين وجه انجام گيرد.

تربيت ديني فرزندان

تربيت ابعاد مختلفى چون جسمانى، عقلانى، عاطفى، اجتماعى و اخلاقى دارد. از مهم ترين ابعاد تربيت، تربيت معنوى است. اين نوع تربيت شامل پرورش بعد معنوى انسان، فراهم نمودن زمينه ارتباط انسان با خداوند و در نهايت پرورش انسان براى رسيدن به قرب الهى مي شود.

اهل بيت(ع) در تمام صحنه هاى زندگى، بيشترين اهميت را به پرورش ديني فرزندان مى دادند و براى تحقق آن از شيوه هاى مختلفي بهره مى گرفتند.

يكي از شيوه هايي كه امام باقر(ع) در سيره تربيتى خود بكار مي بُرد، ذكر و دعا بود. ابن قداح از امام صادق(ع) نقل كرد: «پدرم (امام باقر عليه السلام) بسيار ياد خدا مى نمود، همراه او راه مى رفتم او را در حال ذكر مى ديدم، با او غذا مى خوردم او را در حال ياد خداوند مى ديدم، با مردم سخن مى گفت و اين كار او را از ياد خدا غافل نمى كرد. من مشاهده مى كردم كه زبان او مدام در حال گفتن ذكر«لا اله الا الله» بود. پدرم ما را جمع مى نمود و به ذكر و ياد خدا امر مى فرمود و اين كار تا طلوع خورشيد ادامه داشت. هر كدام از ما كه قرائت قرآن آموخته بود به خواندن قرآن و هر كدام كه قرآن نياموخته بود به گفتن ذكر امر مى نمودند.»(4)

آن چه از اين حديث فهميده مي شود آن است كه: طبق سيره امام باقر(ع) اولا؛ گفتار و كردار با هم مطابقت داشته باشد. زيرا در اين روايت، حضرت ابتدا خود از ذكر گفتن غافل نمى شدند و بعد فرزندان شان را به ذكر و ياد خدا امر مى نمودند. دوم آنكه؛ با توجه به حس استقلال طلبي و آزادي خواهي فرزندان، بايست ضمن حفظ آزادى معقول كه در چارچوب آموزه هاي دين بوده، با ايجاد انگيزه و شوق بطور عملى آنها را به انجام كار نيك مشغول نمود.

از ديگر شيوه هاي امام باقر(ع) دعا و مناجات مي باشد. از طريق دعا و مناجات انسان با خداوند ارتباط برقرار كرده و در پرتو آن جان خود را از چشمه معرفت و محبت سيراب مى گرداند.

امام صادق(ع) فرمودند: «هرگاه مسأله اى پدرم را محزون مى كرد ايشان زنان و فرزندان را جمع مى نمود. آنگاه خود دعا مى كردند و آنان آمين مى گفتند.»(5)

 همچنين بريد بن معاويه عجلى نقل مى كند:«هرگاه امام باقر عليه السلام قصد مسافرت داشتند خانواده خود را در منزلى جمع مى نمودند و اين چنين دعا مى كردند: «اللهم انى استودعك نفسى و اهلى و مالى و ولدى، الشاهد منا و الغائب، اللهم احفظنا و احفظ علينا، اللهم اجعلنا فى جوارك، اللهم لاتسلبنا نعمتك و لا تغير ما بنا من عافيتك و فضلك؛پرودگارا خود و اهلم و مالم و فرزندانم، حاضر و غايب آنها را به تو سپرده ام، پروردگارا ما را حفظ كن و سلامتى ما را مستدام دار، پروردگارا! ما را در جوار خودت جاى ده و نعمتت را از ما مگير و عافيت وفضلت را نسبت به ما تغيير مده.»(6)

از دو حديث بيان شده معلوم مى شود كه آن حضرت فرزندان خود را از طريق دعا به ياد خداوند متوجه مى نمود و غيرمستقيم به آنها تعليم مى داد كه بايد در تنهايى و هنگام مشكلات بر خداوند توكل نمود و تنها از او درخواست كمك كرد.

پي نوشت ها

1-    حليه الابرار، ج2، ص126.

2-    كشف الغمه، ج2، ص360; سيره الائمه الاثنى عشر، ج2.

3-    تحف العقول، ص 216; ائمتنا، ج1، ص365.

4-    الكافى، ج2، ص299; بحار الانوار، ج46، ص8-297; حليه الابرار، ج2، ص111-110.

5-    بحار الانوار، به نقل از الكافى، ج2، ص487.

6-    حليه الابرار، ج2، ص134.

صفحات: 1· 2