یا خِیْرَ مَنْ دَعاهُ داعٍ وَ أفْضَلَ مَنْ رَجاهُ رَاجٍ عَظُمَ یا سِیِّدِی اَمَلِی وَ سآءَ اعَمَلِی فَإِنَّ کَرَمَکَ یَجِلُ عَن مُجَازَاتِ المُذنِبِین وَ حِلمِکَ یَکبُرُ عَن مُکَافَاتِ المُقَصِّرِین وَ أَنَا یَا سَیِّدِی عَائِذٌ بِفَضلِکَ هارِبٌّ مِنْكِ إلِیْك مُتَنَجِّزٌ مَا وَعَدْتَ مِنَ الصَّفْحِ عَمَّنْ أحسَنَ بِكَ ظَنَّاً وَ مَا أنَا یا رَبْ وَ مَا خَطَرِی هَبْنِی بِفَضْلِكَ وَ تَصَدَّقْ عَلَیْكَ بِعَفْوِكَ أَی رَبِّ جَلَّلَنِی بِسِتْرِكَ وَاعْفُ عَنْ تُوبیخِی بِكَرَمِ وَجْهِكَ

«ای بهترین کسی که اهل دعا به درگاهش روی آورند و نیکوتر شخصی که امیدواران بر او عرض نیاز کنند، ای سید من! آرزویم بزرگ و کردارم زشت است، پس تو به عفو و بخشش خود به قدر آرزویم عطا کن، و به اعمال زشتم مؤاخذه مفرما، زیرا کرم و بزرگواریت برتر از آن است که گنهکاران را مجازات کنی، وحلمت بیش از آنکه مقصرین را به کیفر رسانی، و من ای سید من! به فضل و کرمت پناه آورده و از قهر تو بسوی لطفت می گریزم، وعده عفو و بخششت از کسی که به تو حُسن ظن دارد مسلّم و قطعی است و من ذره ناچیز، ای خدا کیستم! مرا به فضل و کرمت ببخش و به عفو رحمتت بر من منت گذار، ای پروردگار من!کردار زشتم در پرده دار و از گناهانم به بزرگواری ذاتت در گذر.»

“هارِبٌّ مِنْكِ إلِیْك، أنْتَ الرّاه أعْلَمُ … أنَّ الرّاحِلَ إلِیْك قَرِیبُ المَسافَه، بِكَ عَرَفْتُكَ.”
این جمله‌ها هم از بحث‌های محوری و كلیدی جمله “أنَا هارِبٌ مِنْكِ إلِیْكِ از تو به سوی تو آمدم” می باشد. این توحید ناب است. این جمله هم در عبارات این دعا كم نیست كه دو بار “هاربٌ مِنْكِ إلِیْك” آمده است. نه هارِبٌ مِنْ اَصحابِكَ إلی عَفْوِكَ. خدایا! اگر می‌ترسم، از انتقام تو می‌ترسم. اگر امیدوارم، به لطف تو امیدوارم.
تو به ما وعده دادی كه نسبت به دیگر تبهكاران تنها صابر باشی، حلیم باشی، عَفُّو باشی. نه تنها عفو كنی، بلكه صَفح جَمیل كنی. یعنی صفحه خاطرات را وَرق بزنی. آن صفحه‌ای كه اصلاً گناه در آن نوشته نشده، آن صفحه را به ما نشان بدهی. و اصلاً صرف نظر كنی كه صَفح بالاتر از عفو است.
دعای ابوحمزه ثمالی امام سجاد(ع) گذسته از این که متنش دعا و نیایش به درگاه حق خداست؛ اَدب دعا، درس دعا، راه دعا و تقویّت روحیه نیایش و دعا را از وجود مبارك امام سجاد(ع) آموخته

و تحلیل دعا، معنا، مقدّمات، شرائط و آداب و سُنن دعا و علت و علل و عوامل استجابت دعا، را هم در بردارد. لذا در عین حال كه مسئله خواندن و خواستن خداست؛ نظیر دعای جوشن كبیر و مانند آن نیست كه همه‌اش ذكر، تضرّع و توسّل به اسمای حُسنای الهی باشد. بلكه تحلیل می‌كند.
یكی از علل تحلیلش این است: خدایا! من نیازمند بخشش توام و بخشودن برای تو هیچ زحمت ندارد. و اصلاً من آن قَدر و منزلت را ندارم كه شما بخواهی درباره من تصمیم عذاب بگیری یا بخشودن من برای شما دشوار باشد. هیچ كدام از اینها نیست. الهی! من یك امر خطیری نیستم. “وَ مَا أنَا یا رَبْ وَ مَا خَطَرِی.”
هَبْنِی بِفَضْلِكَ وَ تَصَدَّقْ عَلَیْكَ بِعَفْوِكَ…
عرض می‌كند: خدایا ! جامه عفو را بر پیكر من بپوشان. خدایا ! من اگر گناه كردم، معنای حریم شكنی نیست. معنای هتك حرمت ربوبی نیست. مهربانی و دلسوزی باریتعالی چنان است که حتی راضی نمی‌شود، بنده گنهکار و خطاکار نیز آبرویش ریخته شود. او خود در حدیثی قدسی می‌فرماید: اگر کسانی که از من روی برمی‌گردانند، بدانند چقدر به آنها علاقه دارم، هر آینه از شوق جان می‌سپردند. این حدیث به خوبی نشان می‌دهد که خدا چقدر نسبت به بندگان گناهکار خود رئوف است و چقدر به آنها علاقه دارد.
با این توضیح معلوم است که خدا حساب فردی را که اغفال شده و درگیر احساسات شده، یا در اثر تربیت نادرست یا محیط اجتماعی فاسد، به راه نادرست کشیده شده، از سایر افراد جدا می‌کند. با آنها به گونه‌ای دیگر برخورد می‌کند. برای اینکه چنین افرادی از رحمت خدا مأیوس نشوند کافی است نگاهی اجمالی به آیات قرآن بیاندازند، تا متوجه شوند چقدر تأکید شده که خداوند بخشنده و غفور است. در قرآن بیش از صدبار دو صفت غفور و رحیم در کنار هم ذکر شده‌اند.
به عنوان نمونه خداوند در سوره زمر آیه 53 فرموده است: «قُلْ یا عِبادِی الَّذینَ أَسْرَفُوا عَلى‏ أَنْفُسِهِمْ لا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ یغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمیعاً إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحیمُ»
اینهاتنها قطره‌ای از دریای بیکران رحمت خداست وتو خود حدیث مفصل بخوان از این مجمل.

البته حساسیت و دل نگرانی در مورد اعمالی که قبلا داشته ایم، بشارت دهنده وجود روح تقوا و خداترسی انسان است. این گونه نگرانی ها و اندوه ها نسبت به خطاها و سستی ها بیانگر لطف خداوند و عنایت اوست و حسرت بر اعمال بد و نادرست گذشته. اندوهگین بودن به خاطر آن، امری مطلوب و پسندیده است ولی به شرط آن که از حد و اندازه معمول تجاوز نکند و به صورت احساس افراطی گناه که مانع شیطانی بر سر راه تکامل انسان است، در نیاید. زیرا هدف از ندامت و پشیمانی برنامه ها و کارهای گذشته این است که چنین اشتباهی در آینده تکرار نگردد و خطاها و کاستی های گذشته را با عزم و اراده ای مستحکم در آینده جبران نماییم و با عبرت آموزی از گذشته و دستیابی به عوامل خطاهای گذشته، راه آینده را با استواری و صلابت بپیماییم و به سعادت حقیقی در دنیا و آخرت نائل گردیم.
خداوندی که خالق و آفریننده ماست و از ضعف و ناتوانی و جهالت ما از همان ابتدای آفرینش و قبل از آن آگاه بوده و می دانسته ما انسان های خدا باور و معتقد به او، دچار لغزش و خطا می شویم و گاهی در دام خدعه و فریب شیطان می افتیم، و لذا بابی به نام توبه رافرا روی ما گشوده است و ما را دعوت نموده که بعد از لغزش با توبه و پشیمانی و عذرخواهی عجز و نیاز را به پیشگاه او ببریم و با آب اشک و توبه، چهره خویش را از گناهان بزداییم که او وعده پذیرش توبه و آمرزش داده است.
نمونه انجام توبه و هدایت در تاریخ اسلام، توبه حر و بخشش امام حسین(ع) در كربلا است که به تمام گناهكاران عالم آموخت كه اگر انسان اراده كند و برگردد و در تصمیمش راسخ باشد، راه باز است. حر ره صد ساله را یك شبه پیمود و به همگان آموخت درهای رحمت خدا به سوی بندگان باز است… حر در دانشگاه كربلا درس اخلاقی توبه را به صورت عملی تدریس كرد و شك شبهه را از تمام دیر باوران گرفت و ضربه مهلك تا ابد بر شیطان رجیم وارد كرد كه تمام زحمت های آن ملعون به باد رود.
نکته مهمی که با توجه به این دعا و بخشش و عنایت حضرت حق باید مورد توجه قرار دهیم آن است که همان طور که خدای مهربان، خالق ما بندگان به این زیبایی عفو و بخشش را در مورد بندگان دارد، ما نیز باید به تأسی
از خدا و اهل بیت(علیهم السلام) این رفتار پسندیده را در مسیر درست خودش تقویت کنیم؛ در جایی که درست و پسندیده است عفو کنیم و تنها به فکر انتقام نباشیم. چنانچه پیامبر اکرم(ص) می فرمایند: هر کس قدرت (بر انتقام) دارد گذشت کند، خداوند در روز لغزش از او درگذرد. [ری شهری، محمد؛ میزان الحکمه، ج8، ص3837]

منبع:
- برگرفته از شرح دعای ابوحمزه ثمالی حضرت آیت الله جوادی آملی(حفظه الله)
- بیانات آیت الله مظاهری(حفظه الله)
- تبیان