فَقَد عَلِمنَا مَا نَستَوجِبُ بِأَعمَالِنَا وَ لَکِن عِلمُکَ فِینَا وَ عِلمُنَا بِأَنَّکَ لَا تَصرِفُنَا عَنکَ وَ إنْ كُنّا غَیرَ مُستَوجِبینَ لِرَحمَتِكَ فَأنْتَ اَهلٌ أَنْ تَجُودَ عَلَینَا وَ عَلَی المُذنِبِینَ بِفَضلِ سَعَتِكَ فَمنُن عَلَینَا وَ عَلَی المُذنبِینَ بِفَضلِ سَعَتِکَ فَامنُن عَلَینَا بِمَا أَنتَ أَهلُهُ وَ جُدْ عَلَینَا فَإنّا مُحتاجُونَ إلی نَیلِكَ یا غَفّارُ بِنُورِكَ اهْتَدَینَا وَ بِفَضلِكَ اسْتَغْنَینَا وَ بِنِعْمَتِكَ أصبَحْنَا وَ أمْسَینَا ذُنُوبُنَا بَینَ یَدَیْكَ نَستَغْفِرُكَ اللّهُمَّ مِنهَا وَ نَتُوبُ إِلَیکَ تَتَحَبَّبُ إلَینا بِالنِّعَمِ وَ نُعارِضُكَ بِالذُّنُوبِ خَیرُکَ إِلینَا نَازِلٌ وَ شَرُّنَا إِلیکَ ٌصَاعِدٌ وَ لَمْ يَزَلْ وَ لا يَزَالُ مَلَكٌ كَرِيمٌ يَأْتِيكَ [عَنَّا] بِعَمَلٍ قَبِيحٍ فَلا يَمْنَعُكَ ذَلِكَ مِنْ أَنْ تَحُوطَنَا بِنِعَمِكَ وَ تَتَفَضَّلَ عَلَيْنَا بِآلائِكَ
«ما دانستيم كه با كردارمان سزاوار چه خواهيم بود، ولى دانش تو درباره ما، و و آگاهى ما به اينكه ما را از درگاهت نميرانى، گرچه ما سزاوار رحمتت نيستيم ولى تو شايسته آنى كه بر ما و بر گنهكاران به فضل گسترده ات جود كنى، پس آنگونه كه شايسته آنى بر ما منّت گذار، و بر ما جود كن، كه ما نيازمند به عطاى توييم، اى آمرزگار، به نور تو هدايت شديم، و به فضل تو بى نياز گشتيم، و به نعمتت بامداد نموديم و شامگاه كرديم، گناهان ما پيش روى توست، خدايا! از گناهانمان از تو آمرزش مى خواهيم، و به سوى تو باز می گرديم، تو با نعمتها به ما مهر مى ورزى و ما با گناهان با تو مقابله می كنيم، خيرت به سوى ما سرازير است، و بدى ما به سوى تو بالا مى آيد، همواره فرشته كريمى، از ما كردار زشت به جانب تو می آيد، و اين امر مانع نمی شود از اينكه ما را با نعمت هايت فراگيرى، و به عطاهاى برجسته ات بر ما تفضّل نمايى»

وجود مبارك امام سجاد(ع) برای جذب و جلب رأفت و رحمت الهی دستور انعطاف را به انسان مرحمت می‌كند تا یك نیایشگر به ذات أقدس إله عرض كند: اگر گناهی از ما صادر شده است، در اثر لِجاج و عِناد نبوده! ما می‌دانیم كه مستوجب عذاب الهی هستیم لكن دو عامل ما را وادار می‌كند كه از ذات أقدس إله درخواست عفو كنیم؛

1- گناه ما روی لجاج و عِناد نیست. ما به عنوان اَلَدُّ الخِصام و مانند آن دست به گناه دراز نكرده‌ایم بلكه بر اثر غفلت بوده است. 2- می‌دانیم شما بخشنده و مهربانی! پس قصور ما از یك سوی، كَرم شما از سوی دیگر، ما را وادار می‌كند كه دست نیایش به سویت دراز كنیم.
اگر كسی بر اثر لجاج گناه كند، مستكبرانه دست به گناه دراز كند، چنین كسی در خُور عفو نیست! یا اگر مولائی كریمانه با بنده‌اش برخورد نكند، چنین بنده تبهكاری به خود اجازه درخواست عفو نمی‌دهد. لكن هر دو عامل در اینجا برای دعا وجود دارد؛ یكی غفلت و جهالت ما، دوّم كَرم و بزرگواری شما.

آنگاه عرض می‌كند: خدایا! نه تنها ما را ببخش، بلكه همه تبهكاران را ببخش! اگر راهی برای بخشش تبهكاران نباشد، اینها ناامید خواهند بود. آنگاه فرقی بین مولای رئوف، و عاقل رئوف نخواهد بود. این جمله را با این صورت بازگو می‌كند كه: گرچه ما استحقاق گذشت نداریم، ولی شما مولای كَریمی! وَ إنْ كُنّا غَیرَ مُستَوجِبینَ لِرَحمَتِكَ فَأنْتَ اَهلٌ أَنْ تَجُودَ عَلَینَا وَ عَلَی المُذنِبِینَ بِفَضلِ سَعَتِكَ

پروردگارا! اگر می‌خواهی برابر اوصاف ما رفتار كنی، ما مستحقّ عذابیم. اگر می‌خواهی برابر با اوصاف خودت رفتار كنی، ما مشمول رحمتت قرار می‌گیریم (فَامْنُنْ عَلَینَا بِمَا أنْتَ اَهلُه)
‎ْبر ما منّت بِنه به این كه ما را برابر وصفی كه خود داری به محكمه دعوت كن نه برابر استحقاقی كه داریم! این كه در برخی از ادعیّه آمده است: اِلهی آمِنّا بِفَضلِكَ وَ لا تُؤآمِنّا بِعَدلِكَ از همین قبیل است. وَ جُدْ عَلَینَا فَإنّا مُحتاجُونَ إلی نَیلِكَ، ما به عطای تو نیازمندیم، تو از تعذیب ما بی‌نیازی!

یا غَفّارُ بِنُورِكَ اهْتَدَینَا… پروردگارا ! آن مقدار هدایتی كه نصیب ما شده است، با نور وحی و فطرت و عقلی بود كه تو به ما دادی! و اگر ما از دیگران بی‌نیاز شدیم، در اثر تفضّل تو بود! و ما در بامداد و شامگاه غرق نعمت توایم. به نعمت تو صبح كردیم، به نعمت تو شام می‌كنیم. یعنی حیات ما، زندگی ما در كنار سفره نعمت توست.

ذُنُوبُنَا بَینَ یَدَیْكَ نَستَغْفِرُكَ اللّهُمَّ مِنهَا وَ نَتُوبُ إِلَیکَ… پروردگارا ! گناهان ما هم معلوم توست و هم خود ما مقدور تو ! هم از سیّئات ما باخبری، هم از تعذیب تبهكاران و بر تعذیب تبهكاران مقتدری. ما توبه می‌كنیم، به طرف تو برمی‌گردیم. (توبه) یعنی رجوع . اصولاً مسئله رجوع درباره عبد معنا دارد، درباره ذات أقدس إله فیضش می‌تواند رجوع كند، امّا ذاتش رجوع بردار نیست.
در این دعا عرض می‌شود كه: خدایا! گناهان ما در دست توست. ما هم مقدور توایم . اگر بخواهی ببخشی روی كَرم است و اگر بخواهی انتقام بگیری، روی عدل است. ما به طرف تو برمی‌گردیم، وگرنه لطف تو نسبت به همه ما عَلَی السَّواء است.

تَتَحَبَّبُ إلَینا بِالنِّعَمِ وَ نُعارِضُكَ بِالذُّنُوبِ… خدایا! تو خود را به عنوان دوست نسبت به ما نشان می‌دهی، با این كه همواره مهربانانه با ما رفتار می‌كنی! ما به عنوان دشمنی گناه می‌كنیم. خیر تو به طرف ما نازل است، شرّ ما به طرف تو سائل. یعنی آنچه فرشتگان به طرف تو ابلاغ می‌كنند گناهان ماست.
محبت خداوند هماهنگ با رحمت، عدالت و حكمت او است و كليه كارها و احكام او، مبتني بر عدالت، حكمت و رحمت است.
همواره یك فرشته كریمی است، سیّئات ما را به عرض شما می‌رساند، گرچه شما به ما و به فرشته‌ها از خود ما و فرشته محیط تری و عالمتری! ولی مع ذلك با همه این گزارش‌های تلخ كه به عرضتان می‌رسد، مانع نمی‌شود كه شما ما را غرق نعمت نكنی، و آلاء و نعمت‌ها را بر ما فاضلانه نریزی! چه قدر شما حلیمی، چه قدر شما بزرگواری، چه قدر شما از جهت مُبدع و محیط بودن كریمی! با این كه دائماً از طرف ما نقص گزارش می‌شود، ولی همواره از طرف شما كمال و نیل و عطا به ما می‌رسد.
پيامبر اکرم(ص) در رابطه با لطف و رحمت خداوند می فرماید: «خداوند بزرگ صد باب رحمت دارد يکي از آن را به زمين نازل کرده است و در ميان مخلوقاتش تقسيم نموده و تمام عاطفه و محبتي که در ميان مردم است از پرتو همان است، ولي نود و نه قسمت را براي خود نگاه داشته و در قيامت بندگانش را مشمول آن مي سازد». (طبرسي، مجمع البيان، ج 1، ص 21؛ تفسير نمونه، مکارم شيرازي، ج1، ص 24)
حقيقتا وسعت رحمت الهي را نمي توان به تصوير کشيد، به قدري روز قيامت خداوند با بندگانی که اصل ايمان و توحيد را حفظ کرده، خوب برخورد مي کند که حتي حاضر نيست امت آخر الزمان را مثلا در محضر خود پيغمبر محاکمه کند بلکه به تنهايي مورد حسابرسي قرار مي دهد تا آبروي بنده اش حفظ شود. رحمت خدا با آن وسعتش که شفاعت پيامبران و امامان و علما و شهداء گوشه اي از رحمت الهي است؛ در حالي شامل حال انسان مي شود که مادر مهربان در آن روز از فرزندان خود فرار مي کند و فرزندان نیز از او فراري است. (عبس، ص 34-36)
جهت تقریب به ذهن لطف و رحمت خدا، می توان بخشنده ترین و مهربان ترین فرد به انسان یعنی مهر مادری را مثال زد. کدام مادري حاضر است اهانت هاي پسرش را با يک استغفار و اظهار توبه قبول نمايد، حال آن که خداوند گناهان بنده را با توبه و اظهار پشيماني قلبي مي بخشد. از اين بالاتر اگر مادري اهانت هاي فرزندش را ببخشد، هرگز اهانت هاي او را فراموش نمي کند و آن اهانت را هديه و نيکي به حساب نمي آورد. ولي خداوند آن قدر مهربان است که اگر کسي توبه کرد نه تنها زود راضي مي شود و گناهان او را مي بخشد و هيچ کينه از او در دل ندارد، بلکه به جاي گناهان او ثواب مي نويسد در سوره فرقان مي خوانيم: «و کسي که توبه کند [از عمل زشت زنا و …] و عمل صالح انجام دهد خداوند بدي هاي آنان را تبديل به خوبي ها مي کند و خداوند بخشنده و مهربان است». (فرقان، 70-71)

خدایا پرده غفلت را از جلوی چشمهایمان کنار بزن و قلبمان را با نور هدایتت بیدار کن …

منبع: - شرح دعای ابوحمزه ثمالی حضرت آیت الله جوادی آملی(حفظه الله)
- سایت نهاد رهبری در دانشگاه ها